چاقی و اضافه‌وزن از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی جهان هستند که عمدتاً به دلیل دریافت بیش از حد انرژی از غذا و کمبود فعالیت بدنی به وجود می‌آیند. چاقی بیماری‌ای پیچیده است که عوامل محیطی گوناگون و اختلالات متابولیک و تنظیم اشتها در آن نقش دارند. شیوع چاقی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در حال افزایش است و معمولاً از دوران کودکی آغاز می‌شود.
در آمریکا، حدود ۶٪ از کودکان زیر ۲ سال و ۹٪ از کودکان و نوجوانان ۲ تا ۱۹ سال دچار اضافه‌وزن هستند. چاقی در نوجوانی معمولاً تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و عوارض جدی از جمله فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی-عروقی، اختلالات تنفسی و عوارض روانی اجتماعی در پی دارد. عوامل محیطی و رفتاری، مانند رژیم غذایی پرچرب و کم‌فیبر، بیشتر از عوامل ژنتیکی در افزایش چاقی نقش دارند.
تغییر سبک زندگی، مانند افزایش فعالیت بدنی و تغذیه سالم، راهکار مؤثری برای کاهش چاقی است. برخی ترکیبات موجود در لبنیات، مانند کلسیم، پروتئین وی و منیزیم، اثرات ضدچاقی و ضدفشارخونی دارند. کلسیم می‌تواند با اسیدهای چرب در دستگاه گوارش ترکیب شده و از جذب آن‌ها جلوگیری کند، همچنین با تأثیر بر متابولیسم سلول‌های چربی و بهبود حساسیت به انسولین، در کاهش وزن و فشار خون مؤثر باشد.
با وجود مطالعات متعدد درباره تأثیر مصرف لبنیات بر چاقی و فشار خون، پژوهش‌های کمی بر جمعیت تحصیل‌کرده متمرکز شده‌اند. مطالعه حاضر به بررسی رابطه میان مصرف لبنیات، چاقی و فشار خون در دانشجویان پرداخته است؛ گروهی که در آینده نقشی کلیدی در جامعه خواهند داشت. در این تحقیق علاوه بر شاخص توده بدنی (BMI)، از شاخص‌هایی مانند دور کمر و نسبت دور کمر به قد نیز استفاده شده است. هدف آن است که در صورت یافتن رابطه‌ی معنادار، توصیه‌های مناسبی ارائه شود تا با افزایش آگاهی و بهبود عادات غذایی، از افزایش چاقی در این گروه سنی جلوگیری شده و حتی شیوع آن کاهش یابد.
روش مطالعه
در این مطالعه توصیفی-مقطعی که بین اسفند ۱۳۹۶ تا اردیبهشت ۱۳۹۷ انجام شد، ۲۹۲ دانشجوی پسر ساکن خوابگاه‌های دانشگاه علوم پزشکی تبریز (بین ۱۸ تا ۳۰ سال) مورد بررسی قرار گرفتند. افرادی که بیماری‌های خاص یا رژیم‌های غذایی خاص داشتند یا داروی فشار خون مصرف می‌کردند از مطالعه حذف شدند. اطلاعات فردی، قد، وزن، فشار خون، دور کمر و دور باسن اندازه‌گیری شد و با استفاده از پرسشنامه‌ای شامل ۱۰۶ ماده غذایی (با تمرکز بر لبنیات) میزان مصرف لبنیات، کلسیم و انرژی دریافتی ثبت شد. فشار خون با رعایت اصول استاندارد اندازه‌گیری شد.
بحث و نتیجه‌گیری
این مطالعه نشان داد که مصرف لبنیات، به‌ویژه لبنیات کم‌چرب مانند شیر و ماست، با شاخص‌های بهتر بدنی از جمله کاهش BMI، دور کمر و نسبت دور کمر به قد و باسن و همچنین فشار خون پایین‌تر در دانشجویان پسر جوان مرتبط است. در مقابل، مصرف لبنیات پرچرب و پنیر این تأثیر مثبت را نداشت یا گاهی رابطه معکوس مشاهده شد. همچنین تنها ۲.۱٪ از شرکت‌کنندگان فشار خون بالا داشتند که نسبت به سایر مطالعات کمتر بود که احتمالاً به دلیل سن پایین نمونه‌ها است و به دلیل سن پایین و حجم نمونه محدود، برای اثبات قطعی این ارتباط به مطالعات گسترده‌تری نیاز است.. علاوه بر این، رابطه مستقیمی بین چاقی و فشار خون بالا دیده شد، به طوری که افراد دارای شاخص‌های بالاتر چاقی، فشار خون بیشتری داشتند. با وجود این نتایج، برای تأیید قطعی اثرات لبنیات بر فشار خون و چاقی، مطالعات وسیع‌تر و در بازه سنی گسترده‌تری لازم است.
این مطالعه روی دانشجویان پسر دانشگاه انجام شد تا ارتباط مصرف لبنیات با چاقی و فشار خون بررسی شود. پیشگیری از بیماری‌هایی مثل چاقی در سنین جوانی می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند.
رویکردهای جدید تغذیه‌ای توصیه می‌کنند به‌جای تمرکز بر ریزمغذی‌ها، روی گروه‌های غذایی مثل لبنیات تمرکز شود. در ایران، مصرف لبنیات کمتر از میزان توصیه‌شده است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مصرف بیشتر لبنیات، به‌ویژه لبنیات کم‌چرب، می‌تواند با کاهش خطر چاقی، سندرم متابولیک و فشار خون بالا همراه باشد. البته برخی پژوهش‌ها هم نتیجه خاصی نیافته‌اند، مخصوصاً وقتی لبنیات پرچرب یا مکمل‌ها بررسی شده‌اند.
در نهایت، مطالعه نیز مانند تحقیقات قبلی نشان داده شد که شاخص‌های چاقی مثل BMI و دور کمر با افزایش فشار خون در ارتباط هستند.
منبع:
Rasouli, A., Khederlou, H., Milkarizi, N., Arsang-Jang, S., Karvane, H.B., Akbarzade, Z., Tavakkolian, P. and Sharifi, L., 2024. Relationships between Dairy Consumption Patterns and , Hypertension, Overweight, and Obesity Status. The Journal of Tehran University Heart Center, 19(1), p.38, doi: 10.18502/jthc.v19i1.15536.
