شیردهی فواید بسیار زیادی هم برای نوزاد و هم برای مادر دارد که تنها به مزایای تغذیه‌ای محدود نمی‌شود.
فواید تغذیه‌ای شیر مادر
شیر مادر منبع مناسبی برای ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها و حاوی همه عناصری است که کودک برای رشد و تکامل به آن نیاز دارد. شیر مادر سلامت کودک را تضمین می‌کند، به تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کند، و حاوی مقادیر مناسب چربی، قند، آب، پروتئین و ویتامین‌های مورد نیاز برای رشد نوزاد است.
فواید شیردهی برای نوزاد
تحقیقات نشان می‌دهد که شیردهی با تقویت سیستم ایمنی کودک، خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را کاهش می‌دهد. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر در معرض بیماری‌هایی مانند اسهال، استفراغ و انتروکولیت نکروزان (NEC)، عفونت‌های تنفسی، عفونت گوش، مننژیت باکتریایی، آسم و اگزما، سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)، چاقی، دیابت نوع ۲، سرطان خون، حفره و پوسیدگی دندان، سلیاک، و بیماری التهابی روده (IBD) قرار دارند.
شیر مادر تا ۲ سالگی مواد مغذی با ارزش را برای کودک فراهم می‌کند. حداقل ۳ ماه شیردهی خطر ابتلا به گاستروانتریت، اسهال و عفونت گوش، و آسم را در نوزاد تا حداقل ۱ سالگی کاهش می‌دهد، حداقل ۴ ماه شیردهی خطر ابتلا به RSV یا سایر عفونت‌های دستگاه تنفسی را کاهش می‌دهد، و حداقل ۶ ماه شیردهی نیز با کاهش خطر ابتلا به سرطان در کودک همراه است.
ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که علاوه بر نمک ید‌دار، تخم مرغ، و غذاهای دریایی به عنوان منابع مهم ید، لبنیات نیز حاوی ید است. به عقیده متخصصان کمبود شدید ید با سقط جنین، حاملگی خارج از رحم، مرده‌زایی و مرگ نوزاد مرتبط است.
فواید شیردهی برای مادر
در ماه‌های اولیه پس از زایمان، شیردهی خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان، سرطان (سینه، تخمدان، آندومتر و تیروئید)، پوکی استخوان، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی عروقی، و فشار خون و کلسترول بالا را کاهش می‌دهد. علاوه بر فواید طولانی مدت سلامتی، شیردهی رابطه مادر با کودک را نیز بهبود می‌بخشد و مزیت‌هایی همچون بهبودی سریع از زایمان، افزایش پیوند عاطفی میان مادر و فرزند، ایجاد اعتماد متقابل، مقرون به صرفه بودن، تسهیل کاهش وزن اضافه شده در دوران بارداری، را دارد.
تاثیر لبنیات بر رشد مغز و یادگیری نوزاد
دوره حیاتی بارداری، با کمک به رشد مغز بر کیفیت زندگی کودک تأثیر به سزایی می‌گذارد و به تغذیه مادر در دوران بارداری و حتی قبل از آن بستگی دارد. دانشمندان تاثیر رشد مغز بر شناخت و تاثیر تغذیه بر هر دو را بررسی کرده‌اند. هزار روز بین بارداری و تولد ۲ سالگی کودک، بحرانی‌ترین زمان رشد شناختی و جسمی کودک است. سلامت مادر به طور مستقیم با رشد و سلامت نوزاد ارتباط دارد. درواقع سرعت رشد فوق‌العاده جنین و نوزاد، تغذیه را به یک عامل حیاتی تبدیل می‌کند.
علاوه بر سلامت مغز، لبنیات فواید بسیاری برای کودکان دارد. مصرف ۲ وعده لبنیات برای سنین ۳-۲ سال و ۲.۵ وعده برای سنین ۸-۴ سال توصیه می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که نوشیدنی‌هایی که کودکان از بدو تولد تا ۵ سالگی می‌نوشند، به میزان قابل توجهی بر سلامت آن‌ها تأثیر می‌گذارد، که بهترین گزینه شامل شیر و آب است. کلسیم، پروتئین، سلنیوم، فسفر، پتاسیم، روی، و ویتامین‌های A، ۱۲B و D موجود در لبنیات به تقویت سیستم ایمنی، ساخت استخوان‌های سالم، و وزن‌گیری کودک کمک می‌کند. بعلاوه، شیر با تامین حدود 8% از ارزش روزانه کولین به رشد مغز کودک مخصوصا در 3 سال اول زندگی، کمک می‌کند.
بهترین زمان شروع مصرف شیر و غذاهای لبنی برای نوزادان چه زمانی است؟
دوران نوزادی و اوایل کودکی زمانی کلیدی برای ایجاد عادت‌های غذایی سالم در کودک است. اما کودک از چه سنی و چه مقدار شیر یا سایر محصولات لبنی را می‌تواند مصرف کند؟
۰-۶ ماه: فقط مصرف شیر مادر یا شیر خشک برای نوزاد مجاز است. پس از ۶ ماه اول تغذیه با شیر مادر همراه با غذاهای مکمل، از جمله لبنیات، برای حمایت از رشد اولیه توصیه می‌شود.
آلرژی‌های غذایی، از جمله حساسیت به شیر، نادر است و معمولاً در دو سال اول پس از تولد ایجاد و سپس در دوران کودکی کاهش می‌یابد. توصیه می‌شود پس از شش ماه اول غذاهای آلرژی‌زا از جمله لبنیات معرفی شوند.
۶-۱۲ ماه: مصرف ماست، پنیر، تخم مرغ، غلات غنی‌شده با آهن، میوه‌ها و سبزیجات برای کمک به یادگیری کودک توصیه می‌شود. فرآورده‌های شیر گاو از جمله پنیر دلمه، می‌تواند از جمله غذاهای مغذی و البته آلرژی‌زا برای نوزادان باشد که شروع مصرف آن از ۶ ماهگی توصیه می‌شود. برخلاف ماست و پنیر، مصرف شیر گاو تا قبل از ۱سالگی مجاز نیست.
۱ سالگی: مصرف روزانه بین ۲-۱ فنجان لبنیات پرچرب به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم توصیه می‌شود.
۲-۵ سال: بهتر است به جای شیر پرچرب از شیر و لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی استفاده کرد. مصرف روزانه ۲-۱ فنجان شیر، ماست، و/یا پنیر برای کودکان در این گروه سنی توصیه می‌شود.
برای کودکان دارای حساسیت به شیر و یا عدم تحمل لاکتوز، تنها جایگزین گیاهی قابل قبول، نوشیدنی سویای غنی شده غیرشیرین است. سایر نوشیدنی‌های گیاهی فاقد مواد مغذی کلیدی موجود در شیر گاو هستند.
آیا شیرهای گیاهی جایگزین مناسبی هستند؟
در میان بسیاری از جایگزین‌های شیر گیاهی موجود، نوشیدنی‌های غنی‌شده بر پایه سویا، تنها جایگزین قابل قبول برای تقریباً ۴٪ کودکان دارای آلرژی به شیر است. اگرچه این محصولات اغلب به عنوان “شیر” برچسب‌گذاری می‌شود، بسیاری از آن‌ها فاقد مواد مغذی موجود در شیر گاو هستند. محققان بیان می‌کنند مصرف شیرهای گیاهی بدون جایگزین کردن مواد مغذی، باعث رشد ناکافی، سوء تغذیه، اختلالات متابولیک، و الکترولیت در کودکان می‌شود. علاوه بر این، بیشتر این محصولات نسبت به شیر گاو دارای پروتئین کمتر و کیفیت پروتئین پایین‌تری هستند.
تاثیر عوامل مختلف بر شروع و مدت شیردهی
مطالعات نشان می‌دهد شروع و مدت شیردهی به ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی بستگی دارد.
۱. عوامل اجتماعی
مطالعات نشان می‌دهد که تفاوت قابل توجهی بین سن مادر و روند شیردهی وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مادران جوان تمایل کمتری برای شیردهی دارند، همچنین تعداد مادران جوانی که تمایل به شیردهی ندارند تقریبا دو برابر مادران مسن‌تر است. علاوه براین، قطع زودهنگام شیردهی با اشتغال مادران مرتبط است. بطوریکه مادران با شغل پاره‌وقت تمایل بیشتری به ادامه شیردهی دارند، و مادرانی که در مراحل اولیه پس از زایمان به سر کار بازمیگردند، با احتمال بیشتری به شیردهی پایان می‌دهند.
۲. عوامل روانی
بررسی‌ها نشان می‌دهد احساس مادران نسبت به توانمندی خود مخصوصا در سه روز اول پس از زایمان، می‌تواند بر طول مدت شیردهی تاثیر بگذارد. دیگر عوامل روانی مهم تأثیرگذار بر قصد و طول مدت شیردهی، می‌توان به سلامت روان مادر در دوران بارداری، و سازگاری روانی او در طول شیردهی اشاره کرد.
جالب است بدانید مادرانی که در دوران نوزادی خود از شیر مادر به جای شیرخشک تغذیه کرده‌اند تمایل بیشتری دارند که به فرزندان خود شیر دهند. نتایج مطالعه روی مادرانی که به تازگی زایمان کردند نیز نشان داد مادرانی که از مشاوره متخصص تغذیه، و حمایت همسر یا والدین برخوردار نیستند، احتمال بیشتری دارد که شیردهی را قطع کنند. علاوه بر این، ثبات عاطفی، برون‌گرایی و وظیفه‌شناسی نیز با قطع شیردهی رابطه معکوس دارند.
۳. عوامل بیولوژیکی
سیگار کشیدن در دوره شیردهی با افزایش نرخ قطع زودهنگام شیردهی مرتبط است. درواقع نیکوتین بر حجم تولید شیر و الگوی خواب نوزادان تأثیر منفی دارد. تنها ۲۳٪ از مادرانی که سیگار می‌کشند حداقل ۶ ماه به فرزند خود شیر می‌دهند. مادران دارای اضافه وزن احتمال کمتری برای شروع شیردهی در دوره پس از زایمان داشتند. پیشنهاد می‌شود زنانی که قبل از بارداری دارای اضافه وزن بودند، مدت دوره شیردهی را کوتاه‌تر کنند. بیش از ۵۰٪ از مادرانی که با سزارین زایمان کرده‌اند و همچنین مادرانی که به عوارض پس از زایمان دچار می‌شوند، نوزادان خود را برای مدت محدودتری شیر می‌دهند.
منابع:
Asimaki, E., Dagla, M., Sarantaki, A. and Iliadou, M., 2022. Main biopsychosocial factors influencing breastfeeding: a systematic review. Mædica, 17(4), p.955. DOI: 26574/maedica.2022.17.4.955
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/15274-benefits-of-breastfeeding